Niepokalanek mnisi - opis rośliny, występowanie, stosowanie
Vitex agnus castusNazwa polska: Niepokalanek pieprzowy, Niepokalanek mnisi, Witeks czczony
Nazwy handlowe: Chasteberry Power, Vitex, Alcohol-Free Chaste Tree Berry
Systematyka:
Królestwo Plantae – Rośliny
Podkrólestwo Tracheobionta
Gromada Spermatophyta – Nasienne
Podgromada Magnoliophyta – Okrytonasienne
Klasa Magnoliopsida – Dwuliścienne
Podklasa Asteridae
Rząd Lamiales
Rodzina Verbenaceae
Rodzaj Vitex L. – Niepokalanek
Gatunek Vitex agnus-castus L. – Niepokalanek pieprzowy
(źródło: http://plants.usda.gov/classification/)
Jak wygląda Niepokalanek Mnisi
Części lecznicze
surowcem leczniczym są dojrzałe wysuszone owoce i wysuszone liście
Kwiaty i owoce
Kwiaty niebieskie, czasami różowe, wielkości od 8 do 10 cm osadzone na końcach rozgałęzionych, przypominających kolce, kwiatostanów. Kielich i kielich zewnętrzny dwuwargowej korony są omszone.
Owoc kulisty do prostokątnego, czerwono-czarny pestkowiec z czterema ziarnami, wielkości 3 do 4 mm. W dwóch trzecich jest otoczony przez czapeczkowato wykształcony kielich. Egzokarp posiada krótko-szypułkowe włoski gruczołowe.
Liście, Łodyga i Korzeń
Roślina jest długowiecznym niezbyt wysokim drzewkiem (od 1 do 6 m wysokości) lub krzewem, z czworobocznymi, szarymi gałęziami.
Liście (zrzucane na zimę) są naprzeciwległe długo-ogonkowe i dłoniaste. Mają 5 do 7 całobrzegie lancetowatych listków długości do 10 cm. Spodnia strona liścia jest biała i omszona. (Ryc. 1).
Zdjęcia z natury
Występowanie i historia
Występowanie
Niepokalanek pieprzowy rośnie głównie w basenie Morza Śródziemnego, na Krymie i w Azji Środkowej, jest także uprawiany w Europie i południowo-wschodnich obszarach Stanów Zjednoczonych. (Gruenwald J. i inni; 2000).
Aspekty historyczne i tradycyjne stosowanie
Vitex agnus castus jest wykorzystywany w medycynie od przynajmniej dwóch i pół tysiąca lat. Wierzono, iż grecka bogini Hera urodziła się pod krzakiem niepokalanka pieprzowego. Krzak ten był w owych czasach symbolem czystości. Kobiety w starożytnych Atenach, które obchodziły Tesmoforie, festiwal ku czci bogini płodności – Demeter, przyozdabiały się kwiatami niepokalanka oraz rozścielały liście na sofach, aby zachować czystość. Dioskurydes, grecki lekarz, wspominał napój z niepokalanka, zażywany dla obniżenia libido. Nawet w owych czasach roślina ta była używana w zaburzeniach, rozregulowaniu układu rozrodczego kobiet. W dodatku owoc niepokalanka był uważany za użyteczny nie tylko w stymulowaniu menstruacji i przynoszeniu ulgi w skurczach macicy, ale także był stosowany jako laktogen, środek zmniejszający łaknienie, środek hipnotyczny oraz w niestrawności. Hipokrates (460-377 p.n.e.) pisał: „Jeśli krew płynie z łona kobiety, pozwólcie jej wypić ciemne wino, w którym zamoczono liście niepokalanka”. Jego użycie w ginekologii było także odnotowane w pracach Pliniusza (23-79 r. n.e.): „Drzewa te dostarczają lekarstw, które stymulują wydalanie moczu oraz menstruację”. W średniowieczu chrześcijańscy mnisi używali jagód Vitex agnus castus, które w smaku i zapachu przypominają pieprz, jako przyprawy oraz jako antyafrodyzjak, stąd pochodzenie nazwy potocznej – pieprz mnichów (monk’s pepper). W średniowiecznych klasztorach mnisi rozsypywali ziele na łóżkach dla zachowania czystości. W późnych latach osiemnastego wieku amerykańscy lekarze używali nalewki ze świeżych jagód dla zwiększenia wydzielania mleka i leczenia zaburzeń menstruacyjnych (Blumenthal M. i inni, 2000; Mayer J. G., Czygan F. Ch., 1999; Foster S., 1998).