Pluskwica groniasta - Działanie i farmakologia
Chemizm:
Triterpeny
należą do typu cykloartanu, często stanowią aglikonową część saponozydów (Lamer-Zarawska E., 2002).
Glikozydy tritrpenowe
akteina, 27-deoksyakteina, cymifugozyd (neocymizyd) (Gruenwald J. i inni, 2000).
Alkaloidy chinolizydynowe
cytyzyna, eter metylowy cytyzyny (Gruenwald J. i inni, 2000).
Pochodne fenylopropanu
fenolokwasy (Lamer-Zarawska E; 2002): kwas izoferulowy i ferulowy (Gruenwald J. i inni, 2000).
Izoflawonoidy
formononetyna (Lamer-Zarawska E; 2002).
Efekty działania:
Pluskwica jest tradycyjnie przypisywana kobietom odczuwającym silne dolegliwości miesiączkowe, bóle poporodowe oraz osobom, które cierpią na zaburzenia nerwowe i bóle stawów (Ashwell M. i inni, 2000).
Menopauza
Współczesne wykorzystuje się pluskwicę przede wszystkim w leczeniu takich symptomów menopauzy jak uderzenia gorąca, suchość pochwy, menopauzalna depresja i rozdrażnienie. Wyciągi wykazały również skuteczność u młodszych kobiet cierpiących na hormonalne deficyty występujące po operacyjnym usunięciu jajników i macicy, jak i w zaburzeniach menstruacji (McKenna D.J. i inni; 2001).
Bóle miesiączkowe
Pluskwica łagodzi bóle miesiączkowe, wzmagając ukrwienie macicy i zmniejszając skurcze macicy. Dlatego jest stosowana podczas porodu i po jego zakończeniu. Wyrównuje także stężenie hormonów, co może się okazać korzystne dla kobiet cierpiących na zespół napięcia przedmiesiączkowego, choć niepokalanek jest prawdopodobnie bardziej skuteczny.
Działanie uspokajające
Choć rzadziej się o tym mówi, pluskwica wykazuje także właściwości łagodnie uspokajające i przeciwzapalne, dlatego może być stosowana w bólach mięśni oraz bólach wywołanych uszkodzeniem nerwów, takich jak neuralgia (np. rwa kulszowa). Pluskwica powoduje również usuwanie śluzu z organizmu i łagodzi kaszel. Okazała się też środkiem skutecznym w leczeniu szumu w uszach (Ashwell M. i inni, 2000).
Glikozydy triterpenowe
Aktywnymi składnikami w korzeniu są glikozydy triterpenowe taki jak cymifugozyd, 27-deoksyakteina i akteina. Wzrost poziomu hormonu lutenizującego (LH), który występuje, gdy spada poziom estrogenu jest uważany za przyczynę symptomów menopauzalnych. Związki chemiczne z korzenia Cimicifuga racemosa wiążą się z receptorami estrogenowymi selektywnie hamując sekrecje LH, bez efektu na FSH. Rezultatem jest efekt estrogenny, który łagodzi symptomy klimakterium takie jak uderzenia gorąca, obfite pocenie się i niepokoje psychiczne (Düker E. M., 1991; Lehmann-Willenbrock E., 1988).
Istnieją sprzeczne raporty świadczące, iż Cimicifuga racemosa nie ma właściwości estrogennych (Einer-Jensen N., 1996; Liske E., 1998). Ziele nie wydawało się mieć wpływu na poziomy LH, FSH, globuliny wiążącej hormony płciowe (sex hormone-binding globulin (SHBG), prolaktyny i estradiolu. W badaniach obserwowany efekt terapeutyczny nie jest przypisywany efektom estrogennym lub innym efektom endokrynnym (Liske E., 1998).
Poprawa w zespole przedmiesiączkowym, zaburzeniach miesiączkowania i w menopauzie mogą być spowodowane rozkurczeniem tkanki macicznej (Tyler V.E., 1997).
Badania in vitro i in vivo:
Działanie estrogenne synergistyczne z estrogenami naturalnymi
Prowadzone w ostatnich latach badania farmakologiczne i kliniczne wykazały, że zawarte w surowcu związki wykazują działanie estrogenne synergistyczne z estrogenami naturalnymi. Badania farmakologiczne prowadzono dwukierunkowo. Na hodowlach tkankowych uzyskanych z komórek endometrium macicy szczurzej, badano zdolność wypierania przez składniki surowca, znakowanego agonisty receptora estrogennego. Badania farmakologiczne in vivo prowadzone były na owariektomizowanych samicach szczurzych (przez usunięcie im jajników uzyskano model zwierzęcy odpowiadający sytuacji fizjologicznej kobiety w okresie menopauzy). Wykazano, że kilka składników surowca (izoflawon - formononetyna oraz triterpeny pochodne cykloartanu) mają powinowactwo do receptora estrogenowego i znacznie obniżają poziom LH i FSH w surowicy u owariektomizowanych szczurzyc (w porównaniu z grupą kontrolną) (Lamer-Zarawska E., 2002).
Hamowanie resorpcji kości w okresie menopauzy
Bardzo wartościowe wyniki otrzymano także badając ekstrakty z pluskwicy w przypadkach osteoporozy związanej z okresem menopauzy. Zarówno w badaniach farmakologicznych na owariektomizowanych zwierzętach, jak i w badaniach klinicznych u kobiet w okresie menopauzy i w okresie pomenopauzalnym z objawami osteoporozy wykazano, że podawanie ekstraktów z Cimicifuga racemosa silnie hamuje resorpcję kości. Uzyskane rezultaty skłaniają do dalszych badań w tym kierunku, nie stwierdzono, bowiem dotychczas u innych roślin tak silnego działania przeciwko osteoporozie. Przyjmuje się, że odpowiedzialna za powyższy efekt jest grupa triterpenoidów, pochodnych cykloartanu, które budową chemiczną przypominają 17β-estradiol, a także androgeny lub substancje pokrewne witaminie D. Przeprowadzone dotychczas badania nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób związki korzeni i kłączy pluskwicy hamują resorpcję kostną czy działają estrogennie, czy hamują działanie parathormonu, który pobudza resorpcję kostną, czy też bezpośrednio zapobiegają zmianom w tkance kostnej (Lamer-Zarawska E., 2002).
Antyestrogenna aktywność ekstraktów z Cimicifuga racemosa
Pomimo szerokiego użycia ekstraktów z kłącza pluskwicy groniastej (Cimicifuga racemosa) w leczeniu dolegliwości związanych z menopauzą, zaskakująco niewiele wiadomo o ich potencjalnych estrogennych właściwościach, np. o zależnej od estrogenu transkrypcji genów. Dodatkowo dostępne informacje na temat efektów wywieranych na proliferujące komórki są sprzeczne. Dlatego przebadano działania estrogenne i antyestrogenne wyciągów z Cimicifuga racemosa na proliferację komórek MCF-7 (ludzkie komórki nowotworu piersi) oraz na ekspresję genów wykorzystując etanolowe i izopropanolowe ekstrakty z tej rośliny. Estrogenne właściwości ekstraktów z rośliny ani nie mogą być wykryte w próbach proliferacji, ani też ekspresji genów z wykorzystaniem indukowanych estradiolem prób na drożdżach lub indukowanych estradiolem komórkach MVLN. Dla kontrastu we wszystkich trzech eksperymentach Cimicifuga racemosa antagonizowała działanie indukowane estradiolem. Indukowana estradiolem stymulacja proliferacji była zahamowana przez dawkowanie > 1µg/ml stężenia ekstraktu, ekspresja genów była zahamowana przez dawki 100 – 1000 µg/ml wyciągu z Cimicifuga racemosa. Z tych rezultatów wyciągnięto wniosek, iż wyciągi z kłącza Cimicifuga racemosa zawierają związki o właściwościach antyestrogennych (Zierau O., 2002).
Działanie estrogenne
Działanie estrogenne i jego efekt na poziom estrogennych receptorów w ludzkich komórkach nowotworu piersi [komórki MCF-7]:
Działanie estrogenne pluskwicy (Cimicifuga racemosa, CR) przetestowano in vivo i in vitro mierząc poziom estrogennych receptorów w ludzkich komórkach nowotworu piersi [komórki MCF-7]. Cimicifuga racemosa została podawana w dawkach 75, 150 i 300mg/kg masy ciała zwierząt, przez sondę dostarczającą pokarm, niedojrzałym żeńskim myszom przez 14 dni. Ruja została zaobserwowana i zważono jajniki oraz macice myszy. Optymalna dawka pluskwicy dla wzrostu komórek MCF-7 została ustalona przez próbę z wykorzystaniem bromku 3-(4,5-dimetylotiazol-2-yl)-2,5-difenylotetrazolowego (MTT). Następnie przez 5 dni były obserwowane krzywe wzrostu w próbie ślepej, 4,75 µg/l CR i 0,3 nmol/l 17 β-estradiolu. Poziom receptorów estrogennych w komórkach MCF-7 został zanalizowany przez pośrednie oznaczanie immunofluorescencyjne w przepływowym liczeniu komórek. W grupie przyjmującej dawkę 300mg/kg liczba dni ruii została znacząco przedłużona (p<00,5) oraz wykazano wzrost masy macicy wraz ze zwiększającymi się dawkami pluskwicy. Stężenie 4,75 µg/l pluskwicy groniastej wykazało silne zwiększenie efektu (64,7%). Czas podwojenia (doubling time – TD) liczby komórek w grupie Cimicifuga racemosa i w grupie 17 beta-esrtradiolu wynosiły odpowiednio 32,1 i 31,7h, były one krótsze niż w próbie ślepej (TD = 35,3h). Dodatkowo dawka 4,75 µg/l CR znacząco zwiększała poziomy receptorów estrogennych w porównaniu z próbą kontrolną (p<00,1). Biorąc pod uwagę wszystkie rezultaty badań, Cimicifuga racemosa posiada działanie podobne do estrogenu. Zwiększony efekt pluskwicy na poziom receptorów estrogennych jest jednym z potencjalnych mechanizmów dotyczących roli terapeutycznej w zespole klimakteryjnym (Liu Z. i inni, 2001).
Próby kliniczne:
Efekt estrogenny
Efekt estrogenny preparatów z Cimicifuga racemosa
Otwarte, kontrolowane badania z użyciem placebo zostały przeprowadzone dla określenia wpływu powszechnie dostępnego ekstraktu Cimicifuga racemosa (Remifemin) na wydzielanie LH i FSH u 110 kobiet w okresie menopauzy (w wieku 52-54 lata). Po dwóch miesiącach terapii 8 mg leku dziennie, poziomy FSH w grupie leczonej i w grupie placebo były podobne. Wydzielanie LH było znacząco obniżone w grupie przyjmującej Remifemin, co wskazuje na efekt estrogenny preparatów z Cimicifuga racemosa (Düker E.M., 1991).
Skuteczność w menopauzie
Porównywalna z estrogenem skuteczność Cimicifuga racemosa w zmniejszaniu symptomów menopauzalnych:
Sześćdziesiąt pacjentek z usuniętą macicą, poniżej 40 roku życia, z przynajmniej jednym nienaruszonym jajnikiem wzięło udział w badaniach określających efekt ekstraktu Cimicifuga racemosa (Remifemin 8 mg), estradiolu (1 mg), estrogenów (1,25 mg) i produktu estrogenowo-gestagenowego w symptomach menopauzalnych. Oszacowanie symptomów menopauzalnych było określone przez Indeks Kuppermana. Badania obejmowały również troficzne zaburzenia genitaliów, oraz pomiary stężenia FSH i LH w surowicy. Zaobserwowano znaczące zmniejszenie symptomów menopauzalnych określanych przez Indeks Kuppermana we wszystkich leczonych grupach. Zaobserwowano umiarkowane obniżenie stężenia gonadotropin w surowicy w każdej z grup, bez żadnych znaczących różnic terapeutycznych pomiędzy grupami. Cimicifuga racemosa była tak skuteczna jak produkty zawierające estrogen w zmniejszaniu symptomów menopauzalnych u młodszych pacjentek, które przeszły operację usunięcia macicy (Lehmann-Willenbrock E., 1988).
Poprawa dolegliwości menopauzalnych
W otwartych badaniach obejmujących 50 pacjentek z dolegliwościami związanymi z menopauzą, określono skuteczność ekstraktu z Cimicifuga racemosa (Remifemin), podawanego dwa razy dziennie po 40 kropli przez 3 miesiące. Uczestniczki tego badania albo odmówiły leczenia hormonami, albo były w stanie, w którym terapia hormonalna była przeciwwskazana. Skuteczność tego zioła była zmierzona w oparciu o Indeks Kuppermana, skalę POMS (Profile of Mood States), oraz skalę ogólnego wrażenia klinicznego (CGI – Clinical Global Impression). Odnotowano znaczącą poprawę dolegliwości menopauzalnych we wszystkich testowanych protokołach (Vorberg G., 1984).
Uwaga
Cimicifuga racemosa nie powinna być stosowana zamiast hormonalnej terapii zastępczej estrogenem. Do dzisiaj nie ma informacji, że Cimicifuga racemosa posiada działanie kardioprotekcyjne, tak jak działania obserwowane w terapii estrogenem (Gruenwald J. i inni, 2000).